Wandelroute 4. Holwerd - Zeedijk

Bijzondere historische info
De radiale kerkterp van Holwerd is enkele eeuwen voor onze jaartelling gevormd. In de kustplaats vindt u ook een tweede langgerekte handelsterp, die in zuidelijke richting op de kerkterp is aangesloten. De eerste dijk is rond de 12de eeuw aangelegd en werd eind 16de eeuw verlegd om de buitendijks liggende kerkterp tegen het zeewater te beschermen. Holwerd kreeg in de 17de eeuw een waterverbinding met het achterland toen de Holwerdervaart werd gegraven.

De oude dorpskern telt een aantal straten en stegen met historische panden die de uitstraling en sfeer van het dorp bepalen. Bijzonder is ook 'De Hoop', een in 1703 gebouwde molen.

Landschapskarakteristiek
Op de pier bij Holwerd ziet u de waddenkust. Achter de zeedijk vindt u een uitgestrekt terpenlandschap met een rijkdom aan vogelsoorten.

Begin- en eindpunt
Uw wandeltocht begint bij de meest noordelijke kerk van Holwerd en eindigt op de zeedijk  bij het knooppunt.


(zeedijk bij Holwerd)

Holwerd
Holwerd is vanouds een handelsdorp dat tot midden 18de eeuw voor een belangrijk deel afhankelijk was van inkomsten uit de visserij. Tegenwoordig is het dorp vooral bekend vanwege de in 1872 aangelegde pier waar de boot naar en van Ameland aanmeert. Deze pier ligt op een restant van een wantij, een plek waar het water redelijk rustig is en veel materiaal bezinkt, met hoge en droogvallende plekken. Op dezelfde pier staat ook een gedenksteen ter nagedachtenis aan de piloten die in de Tweede Wereldoorlog zijn verongelukt. Aan de weg staat verder het oude 'Veerhuis', dat in de Franse tijd een belangrijke rol speelde. Het huis had namelijk vrij uitzicht op zee, zodat smokkelaars in de gaten konden worden gehouden.

Oude stins
In Holwerd vindt u een oude stins die destijds werd bewoond door de grietman (hoogste bestuurder van de gemeente/grietenij) van West-Dongeradeel. Deze stins deed vroeger ook dienst als rechtbank. In de kelders vindt u nog het gevang waar dieven, dronkaards en landlopers werden opgesloten. Deze cel is nog volledig intact. Verder vindt u in Holwerd nog tal van bijzondere panden, zoals een oude smederij, een pakhuis voor vlas en graan en een oud notarishuis. Het zogenaamde Munnikshuis herinnert ons aan de vroegere kloosterlingen en hun activiteiten.

Inversierug
De dorpreeks Holwerd-Foudgum ligt op een inversierug; een vroegere wadgeul opgevuld met zand, dat langzamer inklonk dan de omgeving. De ‘diepe’ geul veranderde zodoende door de eeuwen heen in een hoge rug. Vandaar de naam inversie (=omkering). Holwerd zelf lag op een kwelderwal op de grens van land en water. Vanuit Holwerd, Hallum, Ferwerd en Ternaard werd het veenachtig achterland in cultuur gebracht.

Kwelderlandschap
Rond de 5de eeuw voor Christus, toen de eerste mensen zich in de Friese kleigebieden vestigden, had de zee hier vrij spel. Waar tegenwoordig zeedijken op deltahoogte het water keren, kon het destijds tweemaal daags via zeearmen en kreken ongehinderd in het Friese kwelderlandschap doordringen en de laag gelegen gedeeltes overspoelen. De hoger gelegen kwelderwallen boden  wel voldoende bescherming om een bestaan op te bouwen.